به نقل از «آنا»

مواجهه حکمای حوزه علمیه قم با فلسفه اخلاق در سده اخیر

تاریخ انتشار: ۱۵ فروردین ۱۴۰۳ | کد خبر: ۴۰۰۵۶۲۸۸

به گزارش گروه پژوهش خبرگزاری علم و فناوری آنا، حجت الاسلام مجید ابوالقاسم‌زاده در نشست «مواجهه حکمای حوزه علمیه قم با فلسفه اخلاق در سده اخیر» از سلسله نشست‌های یکصدمین سال بازتاسیس حوزه علمیه قم که به همت دبیرخانه یکصدمین سال باز تاسیس حوزه قم و با همکاری معاونت پژوهش حوزه‌های علمیه برگزار شد، عنوان کرد: برای ورود به این بحث لازم است که در ابتدا مفاهیمی مانند اخلاق، علم اخلاق و فلسفه اخلاق تعریف شود.

بیشتر بخوانید: اخباری که در وبسایت منتشر نمی‌شوند!

وی در تعریف اخلاق بیان کرد: اخلاق جمع خلق یا خلوق است و به آن صفات نفسانی راسخی گفته می‌شود که به واسطه این صفات افعال به راحتی از انسان صادر می‌شود. این یک تعریف حداقلی است که فقط شامل ملکات یا همان صفات نفسانی راسخ می‌شود.

رئیس پژوهشگاه مطالعات اسلامی جامعة الزهرا علیهاالسلام ادامه داد: برخی از عالمان اخلاق مطرح کردند اخلاق را به مطلق صفات نفسانی تعریف کرده اند یعنی فقط شامل صفات راسخ و پایدار نفسانی نمی‌شود بلکه مطلق صفات یعنی آن‌هایی که به صورت حال هستند و حالات نفسانی را تشکیل می دهند و هنوز به مرحله ملکه نرسیده اند هم شامل می‌شود.

* چیستی علم اخلاق 

وی در تعریف علم اخلاق اظهار کرد: علم اخلاق صفات پسندیده و افعال حسن و خوب و چگونگی اجتناب و دوری از رذائل اخلاقی را برای ما بازگو می‌کند.

به گفته حجت الاسلام ابوالقاسم زاده، فلسفه اخلاق علمی است که مفاهیم و گزاره های اخلاقی را تحلیل و بررسی عقلی و فلسفی می‌کند. این بررسی عقلی می تواند در قالب مباحث معناشناسی اخلاق، هستی شناسی اخلاق، معرفت شناسی اخلاق و منطق اخلاق باشد.

وی تصریح کرد: در معنا شناسی اخلاق به سوالاتی مانند اینکه آیا اساسا مفاهیم و جملات اخلاقی معنا دارند یا خیر؟ در صورت معنا داشتن، بدیهی هستند یا نظری؟ پاسخ می دهد. هستی شناسی اخلاق به سوالاتی مانند اینکه مفاهیم و جملات اخلاقی منشا واقعی دارند و ما به ازای واقعی دارند یا صرفا اعتباری اند و برخاسته از سلائق فردی و توافقات جمعی هستند، پاسخ می دهد.

* فلسفه اخلاق

حجت الاسلام ابوالقاسم زاده در رابطه با پیشینه فلسفه اخلاق گفت: مباحث فلسفه اخلاق را در طول تاریخ تفکر فلسفی و عقلی را در علم کلام، اصول فقه، فلسفه و منطق داشتیم اما دانش فلسفه اخلاق را به صورت مستقل نداشتیم و به صورت پراکنده در علوم مختلف اسلامی و اندیشه اسلامی حضور داشته است.

وی افزود: سده اخیر حوزه علمیه قم، این مباحث را به صورت مستقل و متمرکز آرا و آثار علامه طباطبایی و شاگردان ایشان مشاهده می کنیم و تا پیش از ایشان در قالب مباحث اصولی، منطقی و کلامی مطرح می شد.

استاد فلسفه اخلاق با بیان اینکه مرحوم علامه طباطبایی در کتاب اصول فلسفه و روش رئالیسم، مقاله‌ای را به عنوان ادراکات اعتباری اختصاص می‌دهد، گفت: شهید مطهری علاوه بر پاورقی که به اصول فلسفه می زند و دیدگاه استادشان را مورد بررسی و تحلیل قرار می‌دهد. همچنین کتاب دیگری به عنوان نقدی بر مارکسیسم بحث اطلاق و نسبیت اخلاقی را مطرح می کند و در کتابی مستقل به فلسفه اخلاق می پردازد.

وی اظهار کرد: مرحوم علامه مصباح یزدی که در خلال آثار متعددی به بحث فلسفه اخلاقی پرداختند که از جمله آن‌ها اخلاق در قرآن است همچنین دروس فلسفه اخلاق و فلسفه اخلاق و بررسی و نقد مکاتب اخلاقی را دارند.

رئیس پژوهشگاه مطالعات اسلامی جامعة الزهرا علیهاالسلام افزود: در آثار آیت الله العظمی جوادی آملی هم مباحث متنوعی از فلسفه اخلاق مطرح شده است و در جلد دهم تفسیر موضوعی قرآن که به مبادی اخلاق در قرآن اختصاص دارد، دیدگاه های عمده فلسفه اخلاقی شان در آن جا مطرح شده است.

وی اضافه کرد: مرحوم مهدی حائری یزدی در کتاب کاوش های عقل عملی و آیت الله العظمی سبحانی در کتاب حسن و قبح عقلی یا پایه های اخلاق جاویدان نظراتشان را بیان کردند.

* معرفت شناسی اخلاق

حجت‌الاسلام قاسم زاده در رابطه با دیدگاه های معرفت شناسی اخلاق گفت: در دوران معاصر مسأله شکاکیت و نسبیت اخلاقی که منجر به نسبیت در رفتار می‌شود بیشتر مطرح شده است، زیرا برای برای پاسخ گویی به شبهه نسبی گرایی اخلاقی است که در غرب نهادینه شده و به دنبال این است که در رفتار جوامع اسلامی نیز ایجاد کنند تا هرکسی آن طور که تشخیص می‌دهد عمل کند.

وی ادامه داد: مرحوم علامه طباطبایی نظریه ای با عنوان اعتباریات دارند که بعد از وی مورد نقض و ابرام های متعددی قرار گرفته است. برخی با این نظریه سعی کردند که نسبی گرایی اخلاقی را استفاده کنند که با نگاه هستی شناسانه، اعتباریات برخاسته از سلایق فردی و توافق‌های جمعی است از واقعیت نشات نمی گیرد و اعتباری است و خاستگاه و منشاء واقعی ندارد، اما حقیقت این است که نظریه اعتباریات علامه طباطبایی کاملا برخاسته از دیدگاه واقع گرایانه است و اخلاق و باید و نبایدهای اخلاقی برخاسته از اقتضائات واقعی، امور تکوینی و مصالح و مفاسد واقعی است.

رئیس پژوهشگاه مطالعات اسلامی جامعة الزهرا علیهاالسلام تاکید کرد: واقع گرایی در این جا به معنای واقع گرایی حداکثری است، یعنی برای جملات اخلاقی منشا واقعی داشته باشیم هم کفایت می‌کند و لازم نیست ما به ازا واقعی داشته باشیم. مثلا کتاب ما به ازای واقعی دارد و می‌توان آن را در دست گرفت اما عدالت دیدنی و در دست گرفتنی نیست اما منشا واقعی دارد.

* نسبی گرایی خلاق

حجت‌الاسلام قاسم زاده عنوان کرد: نسبی گرایی اخلاق به این معنا است که هیچ حکم اخلاقی ثابت و مطلق نداریم بلکه همه احکام اخلاقی متغییر، نسبی و تابع زمان و مکان هستند.

وی با بیان اینکه مطلق گرایی دو قسم دارد، اظهار کرد: مطلق گرایی حداکثری بیان می‌کند هیچ حکم اخلاقی تغییر نمی کند اما مطلق گرایی معتدل و میانه بیان می کند برخی از احکام ثابت و تابع شرایط واقعی هستند ومانند خوب بودن عدالت؛ اما برخی از احکام دیگر تغییر می‌کند اما تابع شرایط عینی و واقعی است و به صورت دل بخواه نیست.

رئیس پژوهشگاه مطالعات اسلامی جامعة الزهرا علیهاالسلام با بیان اینکه بر اساس این تعاریف دیدگاه علامه طباطبایی واقع گرای حداکثری و مطلق گرای معتدل است، افزود: همه شاگردان علامه طباطبایی گزاره های اخلاقی را یقینی می‌دانند در نوع بدیهی، نظری، وجدانی، اولی و... متفاوت هستند. شهید مطهری فطری می‌داند اما این فطری به معنای افلاطونی نیست که انسان از بدو تولد خوب و بد را می‌داند بلکه فطریات به معنای اولیات به این معنا است که وقتی انسان به مرحله درک و تصور اجزا و مفاهیم رسید خود به خود تصدیق می‌رسد.

حجت‌الاسلام قاسم زاده در معنای دیگر فطری گفت: فطریات یعنی یک قیاس خفی در ذهن ایجاد می‌شود و می‌تواند حکم به حسن و قبح افعال کند. در نظر برخی از بزرگان، فطری به معنای گرایش هم هست یعنی انسان‌ها فطرتا میل و گرایش به انجام خوبی دارند.

استاد فلسفه اخلاق اشاره به اینکه به علم حضوری هم بیان کردند، بیان کرد: برخی از وجدانیات دانستند. وجدانیات علم حصولی است اما قضایایی است که حاکی از علم حضوری است. یعنی انسان در درون خودش مستقیما خوبی و بدی برخی از افعال را تشخیص میدهد.

وی گفت: آیت الله مصباح یزدی (ره) معتقد است که اخلاق هیچ گزاره بدیهی ندارد و همه گزاره‌های اخلاقی، نظری هستند باید اثبات شوند، اصل عدالت مانند اصل علیت است و هر معلولی علت دارد. عدالت واجب است مانند هر معلولی علت دارد و از قضایای حقیقیه است و قضیه حقیقیه در حکم قضایای شرطیه است یعنی اگر معلولی در خارج باشد نیاز به علت دارد و لزوما ثابت نمی‌کند که معلولی در خارج وجود دارد و وجود معلول در خارج را باید اثبات کرد.

رئیس پژوهشگاه مطالعات اسلامی جامعة الزهرا علیهاالسلام یادآور شد: در سده اخیر حوزه علمیه قم رشد تصاعدی و تکاملی در فلسفه اخلاق داشته است و هرچقدر حرکت کردیم کامل تر شده است.

انتهای پیام/

منبع: آنا

کلیدواژه: فلسفه دین فلسفه اخلاق حوزه علمیه قم علامه طباطبایی حوزه علمیه قم شناسی اخلاق حجت الاسلام فلسفه اخلاق نسبی گرایی علم اخلاق سده اخیر

درخواست حذف خبر:

«خبربان» یک خبرخوان هوشمند و خودکار است و این خبر را به‌طور اتوماتیک از وبسایت ana.press دریافت کرده‌است، لذا منبع این خبر، وبسایت «آنا» بوده و سایت «خبربان» مسئولیتی در قبال محتوای آن ندارد. چنانچه درخواست حذف این خبر را دارید، کد ۴۰۰۵۶۲۸۸ را به همراه موضوع به شماره ۱۰۰۰۱۵۷۰ پیامک فرمایید. لطفاً در صورتی‌که در مورد این خبر، نظر یا سئوالی دارید، با منبع خبر (اینجا) ارتباط برقرار نمایید.

با استناد به ماده ۷۴ قانون تجارت الکترونیک مصوب ۱۳۸۲/۱۰/۱۷ مجلس شورای اسلامی و با عنایت به اینکه سایت «خبربان» مصداق بستر مبادلات الکترونیکی متنی، صوتی و تصویر است، مسئولیت نقض حقوق تصریح شده مولفان در قانون فوق از قبیل تکثیر، اجرا و توزیع و یا هر گونه محتوی خلاف قوانین کشور ایران بر عهده منبع خبر و کاربران است.

خبر بعدی:

صابری فومنی طنز را با رعایت مرزهای اخلاقی وارد جریان رسانه‌ای کرد

وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی در پیامی به هشتمین جشنواره «طنز پهلو» نوشت: صابری فومنی با قوت و با ایمان توانست ضمن رعایت مرزهای اخلاقی، طنز را به ویژه در حوزه سیاسی و اجتماعی وارد جریان رسانه‌ای کشور کند.

به گزارش خبرگزاری ایمنا و به نقل از مرکز روابط عمومی و اطلاع رسانی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، محمدمهدی اسماعیلی به هشتمین جشنواره «طنز پهلو» پیامی صادر کرد که متن آن بدین شرح است:

«خدمت عزیزان شرکت کننده در این همایش فاخر عرض سلام، ادب و احترام دارم.

سال گذشته توفیق داشتم به صورت حضوری خدمت مردم شریف فومن و مسئولان فرهنگی و هنری استان در این جشنواره رسیدم ولی امسال این توفیق به دلیل تقارن آن با مأموریت‌های کاری از من سلب شد.

در ابتدا جا دارد یاد و خاطره مرحوم صابری فومنی را گرامی بدارم که انصافاً این شخصیت بزرگ در طول حیات پر برکت خویش روزنامه‌نگار و فرد رسانه‌ای مولف بود.

فرق یک فرد رسانه‌ای یا یک فرد مولف با غیرمولف در این است که فرد مولف حوزه جدیدی را تعریف می‌کند و فصل نوینی را در فعالیت‌های آن بخش آغاز می‌کند ولی فرد غیر مولف در نهایت موفقیتش در ادامه یک مسیر است.

مرحوم کیومرث صابری فومنی را هنرمند و روزنامه‌نگاری مولف می‌دانیم چراکه با قوت و با ایمان توانست ضمن رعایت مرزهای اخلاقی، طنز را به ویژه در حوزه سیاسی و اجتماعی وارد جریان رسانه‌ای کشور کند.

یادم نمی‌رود در ابتدای دهه شصت و اوایل دهه هفتاد هر جا می رفتیم صحبت از طنزهای گل آقا بود. این طنز ضمن اینکه مرزهای اخلاق را رعایت می‌کرد با استفاده مبتکرانه از تصویر و جملات نغز، مسائل و مشکلات اجتماعی را گوشزد می‌کرد و این توفیق بزرگی بود که مرحوم فومنی به دست آورد.

صابری فومنی روزنامه‌نگار انقلابی، هم نفس با شهید والا مقام شهید رجایی و مورد عنایت ویژه رهبری عزیز انقلاب حضرت آیت الله خامنه‌ای بود. مرحوم گل آقا از موقعیت سیاسی ویژه‌ای که در حاکمیت از آن برخوردار بود به هیچ وجه در کار حرفه‌ای خود استفاده نکرد بلکه به عنوان یک روزنامه‌نگار و هنرمند به ارائه هنر خودش پرداخت.

حوزه طنز را می‌شود به قبل و بعد از دوره حضور این مرد بزرگ تقسیم کرد یعنی طنز قبل از ظهورصابری فومنی و طنز بعد از ظهور صابری فومنی. باید اذعان کنیم بعد از صابری فومنی هنوز طنز در کشور ما تقویت نشده است و به جایگاهی که صابری طنز را رساند فاصله زیادی دارد. امیدوار هستم همایشی که در حال برگزاری است بتواند به این جریان کمک کند.

ضمن تشکر از همکارانم در معاونت رسانه‌ای باید این اعتراف تلخ را مطرح کنم که هنوز از اقدامات وزارت فرهنگ و معاونت رسانه‌ای در حوزه تقویت طنز راضی نیستم و این را نقص می‌دانم.

دوستان من حتماً برای رفع این نقص تلاش کنند، از روزنامه گران و فعالان حوزه طنز باید حمایت کنیم به هر حال فضای مکتوب محدودیت هایی دارد و باید در راهبردهای سال ۱۴۰۳ در حوزه رسانه‌ای تلاش کنیم که به شکلی جدی‌تر به حوزه طنز بپردازیم.

از همین سخنگاه این مطالبه را به عنوان مطالبه‌ای اداری به دوستان خودم مطرح می‌کنم و امیدوار هستم بتوانند گزارش های فصلی خوبی را به من در مورد پیشرفت کار در این حوزه تخصصی بسیار مورد نیاز جامعه ایرانی ارائه دهند که حاکی از پیشرفت کار باشد.

طنز، بیان واقعیت‌های تلخ جامعه به صورتی که مخاطب را درگیر کند، است: خنده تلخ من از گریه غم‌انگیزتر است. می‌خواهد با نشاندن خنده بر لب مخاطب آسیبی را مطرح کند که مورد نیاز است از طرفی جامعه دچار مشکلات اقتصادی است و موجب شده است جامعه گاهی اوقات خود را عبوس نشان دهد طنز این حسن را دارد در عین حالی که در مورد آسیب تذکر می‌دهد اخم ها را هم از چهره جامعه باز می‌کند.

از همکاران رسانه‌ای خواهش می‌کنم به این مطلب بپردازند. در وزارت فرهنگ و معاونت رسانه‌ای آماده پشتیبانی کامل از طنازان، روزنامه‌نگاران و هنرمندان این عرصه و منتظر پیشنهادات خوب شما هستیم.

علاوه بر اینکه از همکارانم مطالبه بهبود کار را دارم به سمت شما عزیزان متخصص در این حوزه دست تمنا و درخواست برای یاری جهت ارتقای وضعیت فعلی دراز می‌کنم.

ان شاءالله در پناه خداوند باشید و ما را از دعای خیرتان محروم نفرمائید.»

هشتمین جشنواره طنز و رسانه «طنزپهلو» با همکاری معاونت امور مطبوعاتی و اطلاع‌رسانی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و اداره کل فرهنگ و ارشاد اسلامی گیلان در حال برگزاری است و عباس حسین‌نژاد دبیری این دوره را به عهده دارد.

کد خبر 749490